Molens in Denemarken

Tijdens een halfjaar Denemarken krijg ik veel nieuwe dingen te zien, maar moet ik ook het één en ander missen. Naast familie en vrienden laat het gemis van mijn kleine troetel zich nu ook gelden. Nee, niet Johannes natuurlijk – ik zei kléine troetel – maar ’t Wissel. Een halfjaar zonder molens, zonder een vangtouw in je handen, zonder afhaalpannenkoeken tijdens een avond lang doordraaien, eenieder zal het met mij eens zijn dat het geen eenvoudige opgave is. Toch is er een troostpunt: in Denemarken staan ook molens! En omdat het vorige week zondag Deense molendag was, leek mij dat een mooie gelegenheid om het daar eens over te gaan hebben, over die molens in Denemarken.

Er staan in Denemarken niet zo veel molens als in Nederland, alhoewel het een beetje verschilt van streek tot streek. Bornholm, een Deens eiland dat dichter bij Zweden ligt, was ooit extreem molenrijk: op één eiland ter grootte van Texel en Terschelling bij elkaar stonden 125 wind- en 120 watermolens (is mij verteld door molenfetisjist en molenallesweter WvdA). Er zijn nu nog maar 15 wind en 3 watermolens van over, maar toch. Waar ze al het graan vandaan haalden om op al die molens te vermalen is mij een klein raadsel, maar gezien de ligging van het eiland midden in zee zullen ze wel een rijke handel gehad hebben. Hoedanook, als je tegenwoordig molens wilt kijken in Noord-Sjaelland, zoals ik vorige week, is een autootje geen overbodige luxe. Ze staan toch best een stukje uit elkaar.
De molens in Denemarken draaien ook lang niet zo veel als in Nederland. We zijn het in ons lage landje al als een gewoonte gaan beschouwen dat eigenlijk elke molen toch wel regelmatig draait, maar als je in het buitenland komt, besef je wat een luxe dat eigenlijk is. Veel molens zijn hier of geheel niet draaivaardig, of zouden het in theorie wel kunnen, maar zijn er helemaal niet op gebouwd. De molen van Hørsholm is daar een mooi voorbeeld van. In plaats van een staart heeft hij een windroos: een soort minimolentje op de kap dat de kap automatisch op de wind zet. Ongelooflijk praktisch en je ziet de molen van Hørsholm dan ook regelmatig op een andere richting staan. Helaas is de windroos het enige dat draait, de wieken worden alleen elk halfjaar even andersom gezet om doorzakken te voorkomen. Het is ook wel aan de wieken te zien: er zit geen zeeg in, niet zo’n schepvorm in het hekwerk. Het hekwerk lijkt meer op een tuinhekje en er zijn geen voorzieningen om zeilen op te hangen, zoals klampen om ze achter weg te stoppen of zeilarmen waar je de bovenste touwen aan vastknoopt. Kortom: de wieken zien er op het eerste gezicht wel aardig uit, maar zijn niet gemaakt om mee te draaien. Zo is dat bij veel molens in Denemarken. Op het eerste gezicht lijkt het best leuk, maar als je beter kijkt zie je dat het nooit draait. Bij de molen van Karlebo bijvoorbeeld draait zelfs de windroos niet eens.
Er is natuurlijk wel zoiets als een monumentenstatus in Denemarken en aardig wat molens vallen daar ook onder, maar ik heb ook een voorbeeld gezien van een molen die wel wat meer bescherming had kunnen gebruiken. De kap was afgenomen en stond naast de molen. In plaats van een kap was een soort ui-vormige serre bovenop de molen gebouwd, om lekker hoog in het zonnetje te kunnen zitten. Eeuwig zonde natuurlijk, want zo’n molen zal nooit meer kunnen doen waar hij voor gebouwd is.
Om meer molens goed te restaureren en goed te laten draaien is geen simpele oplossing te bedenken. Omdat er niet met molens gedraaid wordt, weet niemand hoe ze écht moeten werken en is er dus niemand die ze goed kan bouwen/restaureren. De laatste echte molenmaker is één of twee jaar geleden overleden. Omdat er zo weinig echt goed draaivaardige molens zijn, wordt er weinig mee gedraaid en wordt het niet snel een algemeen standpunt dat molens kunnen draaien en worden ze dus niet zo gerestaureerd.

Bovenstaande klinkt wel erg pessimistisch, maar er is ook zeker een positiever verhaal te vertellen. Tijdens mijn molentocht vorige week ben ik een paar prachtige draaiende en zelfs malende molens tegengekomen. Er zijn zeker enthousiastelingen die met molens draaien en er is ook een molenaarsopleiding met examen en diploma in Denemarken. Deze molens leven ook heel erg in de gemeente en worden goed onderhouden. Een monumentenstatus en enkele molenaars houden de molens ook zeker goed in stand. En ondanks dat ze lang niet allemaal draaien, echt heel erg vervallen crepeergevallen zie je ook niet veel. De meeste molens zijn toch redelijk onderhouden van de buitenkant.
Een bijkomend voordeel van het stilstaan van molens is dat er een boel bewaard blijft. Molens die nooit meer door iemand betreden zijn sinds de laatste beroepsmolenaar is vertrokken, herbergen vaak een heleboel oude en waardevolle werktuigen en een heel gaaf interieur. Dat is iets om heel zuinig op te zijn. In het verleden zijn Nederlandse molens veel moois en ouds kwijtgeraakt omdat men met een overdreven restauratiewoede van alles heeft vertimmerd en het moleninterieur helemaal is aangepast op de vrijwilliger die er nu elke zaterdag komt. Dat is op zich niet verkeerd, maar het risico bestaat dat een molen er van binnen dan zo keurigjes uit gaat zien dat de sfeer van ‘vroeger’ verdwijnt. Gelukkig heb ik hier in Denemarken mooie voorbeelden gezien van dingen die bewaard zijn gebleven en wordt er in Nederland ook steeds meer aandacht aan besteed.

Ik hoop in de komende tijd nog veel molens te zien, vooral ook omdat er in Denemarken heel andere bouwstijlen, kruiwerken en details gebruikt worden dan in Nederland. Ook ben ik nog van plan om nog eens naar Bornholm te gaan, en tenminste een paar van de overgebleven 18 molens zullen met een bezoekje vereerd worden.

Een selectie van de foto’s die ik tijdens Deense molendag heb gemaakt staan op http://www.mijnalbum.nl/Album=BWW7S47Z en wie dit verslag niet gedetailleerd genoeg vond, kan ook kijken op http://molen.startpagina.nl/prikbord/12340360/12369578/deense-molendag-2010-op-sjaelland-met-fotos#msg-12369578

Vi snakkes ved!

Nynke