Water in Denemarken

Omdat ik bij het Deens Hydraulisch Instituut werk en het grootste deel van mijn werk met water te maken heeft, leek een verslag over water in Denemarken mij wel op zijn plaats. Vooral ook omdat we er de afgelopen tijd bepaald geen tekort aan hebben gehad, het heeft de hele week aan één stuk door geregend. Voor volgende week ziet het weerbericht er gelukkig wat beter uit en dat mag ook wel, want het is hier een erg nat en koud voorjaar geweest. Zelfs de Denen klagen steen en been over het slechte weer van de afgelopen tijd, dus het ligt echt niet aan mij. In de paar weken dat ik hier ben, ben ik er al wel achter gekomen dat het weerbericht van het DMI met een flinke korrel zout genomen moet worden. Het verandert regelmatig en ook de Denen vinden dat er nooit wat van klopt, behalve als er regen voorspeld wordt. Dan kan je er gerust vanuit gaan dat het DMI gelijk krijgt.

Voor een kustwetenschapper zoals ik valt natuurlijk vooral het grote verschil in kust en strand op. Je kan de kust hier grofweg in tweeën delen: in het westen de Noordzeekust die in veel opzichten op de Nederlandse kust lijkt: een mooi zandstrand, duinen, anderhalve meter getij en flinke stormen die binnen een dag het strand een volledig ander aanzien kunnen geven. Omdat de IJstijden hier een veel grotere invloed hebben gehad op het landschap dan in Nederland, is de westkust een groot doolhof van fjorden, binnenzeeën en kliffen. Omdat de oostkust op een paar kleine doorgangen na is afgesloten van de Noordzee en de oceaan, geeft deze eerder het idee van een meer dan van een zee. Er is bijna geen getij, hooguit een paar centimeter en echte stormen kent men ook niet. Natuurlijk stormt het wel eens, maar omdat er geen golven van de oceaan af binnen komen, krijg je nooit een storm zoals aan de Noordzeekust. Het ontbreekt er dan ook aan van alles dat – naar Nederlandse begrippen – bij de zee hoort. Er zijn alleen maar hele kleine smalle strandjes, die vooral zijn aangelegd om te badderen. Duinen zijn er niet en de huizen staan heel dicht bij het water, maar omdat de kust zo steil is en je nooit stormvloeden hebt, kan dat ook prima. Havens en pieren hebben maar één niveau, er zijn geen drijvende steigers om zowel met eb als vloed aan boord van je zeiljacht te komen en ook in de aanloopbruggen en oprijlanen naar de veerboten zit maar een paar centimeter speling.
Er is hier wel heel veel kust en omdat Denen een kookpunt hebben van 20 graden, wil ook iedereen het water in om af te koelen als de temperatuur ook maar een klein beetje oploopt. In Kopenhagen was een strand, maar omdat het zo vlak was, veranderde het langzaamaan in een moeras. Dat baddert niet fijn en dus heeft men een kunststrand aangelegd. Vlakbij de kust is flink gegraven en al dat baggerspul is zo’n honderd meter verderop op een grote hoop gegooid, zodat het een eiland vormt. Daarbovenop is een dikke laag zand neergelegd, zijn kunstduintjes gemaakt, ijswinkels ingericht en zo is een fantastisch, drukbezocht stadsstrand gemaakt. Er zijn stukjes gereserveerd voor kitesurfers, voor kajakpolo (ja, kajakpolo, ik heb een wedstrijd gezien en het is cool: tien mensen in tien kanootjes, twee doelen, een bal en de rest spreekt voor zich), er is een parkeerplaats en een surfstrand en op warme dagen ligt half Kopenhagen er ijverig te verbranden. DHI heeft het hele project berekend en bedacht. Zo’n nepstrand in zee kan echter alleen gemaakt worden als er heel weinig getij en heel weinig stroming is.

Zo weinig als het waterniveau varieert op zee, zo veel kan het variëren op het land. Tijdens fietstochten ben ik in het bos regelmatig poeltjes en meertjes tegengekomen waar volwassen bomen met hun voeten in het water heel erg dood stonden te zijn. Uit navraag bij mijn stagebegeleider blijkt dat men ‘vroeger’ veel grondwater onttrokken heeft aan de bodem om het grondwaterniveau op peil te houden. Dat is de laatste tijd echter niet meer zo nodig en dus is men daar gewoon mee opgehouden. Het water verzamelt zich weer in de lage stukken en de bomen die daar groeiden hebben het nakijken. Na mijn hardlooptochtje van maandag ben ik bovendien een groot voorstander geworden van het Nederlandse intensieve grondwaterpeilbeheer. Ik had een leuke route voor mezelf uitgestippeld door het arboretum helemaal langs de begraafplaats, dan het bos in, met een boog terug naar de weg en dan naar huis. Achterin het arboretum liep het pad langs een meertje. Althans, dat was het idee. Omdat het de hele dag al geregend had liep het pad nu dóór het meertje. Of het meertje over het pad, dat is maar van welke kant je het bekijkt. Ik had in ieder geval geen zin in natte voeten en ben weer terug gegaan. Aangezien het de afgelopen week niet anders heeft gedaan dan regenen, durf ik de route niet weer te proberen maandag. Niet alleen dat meertje varieert flink in niveau, alle meertjes hier doen dat (dat moet je eens met de Loosdrechtse plassen proberen…)

Gelukkig zijn er hier toch wel gebieden waar ze het grondwater onder controle willen houden. Mijn Nederlandse hart ging sneller kloppen toen ik in mijn fietstochtenboekje het volgende las:

“Then cycle diagonally across Sidinge Fjord, which like Lammefjorden has been reclaimed. Here you can clearly see the lie of the buildings along the coast of the former fjord. However, some newer houses have bravely been built down in the dammed-up fjord in the hope that the pumps won’t fail! In the middle of the dam, there is a plaque commemorating the land reclamation, and you can walk up the dam and check that you are in fact cycling below sealevel.”

Een polder! Een hele echte! En aan het stukje in het boekje te lezen ook niet zomaar eentje, maar iets dat werkelijk een grootse overwinning van het menselijk vernuft op de eeuwenlange bedreigingen van het zilte monster symboliseert! Ik ben natuurlijk meteen gaan zoeken en heb hem gevonden, in het grote fjord in het noorden van Sjaelland ( 55°49'32.96"N en 11°38'1.86"O, voor de Google-Earth freaks onder u), waar geen noemenswaardig getij en ook geen noemenswaardige golven heersen. Ik heb hem even uitgeknipt en naast een knipsel van de Noordoostpolder gelegd, alles op dezelfde schaal. Kijk en oordeel zelf over deze ongebreidelde uitbreiding van het Deense landbouwarsenaal.

Naast allerlei soorten semi-stilstaand en vallend water heeft men in Denemarken ook stromend water. Zo’n stroom noemen ze hier een å, dat je wel kan vertalen als ‘rivier’ (in Nederland zijn er ook stroompjes die Aa heten, vooral in het noorden van het land). Omdat er in Denemarken bijna geen plaatsen zijn die op meer dan dertig kilometer van zee liggen, is de vertaling ‘rivier’ wel wat optimistisch, in Nederland zouden we dergelijke stromen een beek noemen. Toch hebben ze ook in het Deens het woord bække, wat dus beek betekent. Aldus Wikipedia kan het onderscheid wel zo’n beetje op de breedte gemaakt worden: een bække is minder en een å is meer dan een meter breed. Een spreekwoord luidt “mange bække små gør en stor å”, wat betekent ”vele beken maken een grote rivier”. Je hebt echter nog heel wat å’s nodig voordat je de IJssel of zelfs de Rijn kunt vullen...

Ondertussen klatert de regen alweer op het dak, maar voor volgende week belooft het DMI beterschap. Voorlopig voorspelt men alleen op dinsdag een beetje regen, dus als het nou in ieder geval maandagavond en donderdagavond droog genoeg is om hard te lopen, dan ben ik al dik tevreden.

På gensyn!

Nynke